លោក អាមិក ហាយស៊ូន (Amick Haissoune ) អ្នកឯកទេសមុជទឹក និងជាអ្នកស្រាវជ្រាវបាទសមុទ្រជនជាតិកាណាដា បានពន្យល់ពីលក្ខណៈរបស់សេះសមុទ្រយ៉ាងដូច្នេះថា ក្បាលជាសេះ ខ្លួនជាត្រី កន្ទុយដូចស្វា ដែលអាចឲ្យពួកវាអាចថ្ពក់ជាប់នឹងរបស់ផ្សេងទៀតបាន។ របៀបរស់នៅរបស់សេះសមុទ្រ គឺពួកវាដើររកកន្លែងល្អទំនងនៅបាន ហើយរំកន្ទុយជាប់នឹងស្មៅសមុទ្រ ខ្យង និងអ្វីផ្សេងៗទៀត ដោយនៅនឹងមួយកន្លែង ហើយពួកវាបន្លំខ្លួនទៅនឹងបរិស្ថានជុំវិញខ្លួន។ សេះសមុទ្រមានព្រុយតូចណាស់នៅលើខ្នង ដែលធ្វើឲ្យវាលំបាកហែលទៅឆ្ងាយបាន ដូច្នេះហើយវារស់នៅតែកន្លែងមួយតូចប៉ុណ្ណោះ។
វាមានលក្ខណៈពិសេសពីសត្វដទៃទៀត នៅពេលវាបន្តពូជ សេះសមុទ្រឈ្មោល ជាអ្នកពពោះ។ ដោយសេះសមុទ្រញីយកពងដាក់ចូលទៅក្នុងថង់ពោះសត្វឈ្មោល ដោយក្នុងថង់ពោះសេះសមុទ្រឈ្មោលនោះមានមេជីវិតឈ្មោល។ ប្រមាណជា១០ ទៅ ១២ ថ្ងៃ ទើបកូនសេះសមុទ្រក៏កើតចេញមកក្រៅ។ សេះសមុទ្រអាចបង្កើតកូនបានម្ដងៗចន្លោះពី៥០ទៅ១០០ក្បាល។
លោក អាមិកថា «ចំពោះខ្ញុំផ្ទាល់ ខ្ញុំពិតជាចូលចិត្តសេះសមុទ្រណាស់ ព្រោះវាចេះបន្លំខ្លួនវាឲ្យដូចទៅនឹងបរិស្ថានជុំវិញខ្លួនវា។ វាធ្វើម៉េច? គឺវាភ្ជាប់ខ្លួននឹងស្មៅសមុទ្រ ហើយវាធ្វើខ្លួន និងចលនាឲ្យដូចស្មៅសមុទ្រ ពេលដែលខ្ញុំមុជទឹកទៅមើលនៅបាទសមុទ្រ ពេលខ្លះមើលមិនដឹងទេ អាចនឹងច្រឡំថា នេះជាស្មៅសមុទ្រ ឬជាសេះសមុទ្រ ហើយព្យាយាមពិនិត្យមើល ព្រោះវាពិតជាដូចគ្នាមែនទែន។ ខ្ញុំស្រលាញ់វាត្រង់ថា វាសម្របខ្លួនបានយ៉ាងល្អជាមួយធម្មជាតិ»។
បើតាមការពន្យល់របស់លោក អ៊ុក វិបុល ប្រធាននាយកដ្ឋានអភិរក្សជលផល នៃរដ្ឋបាលជលផល សេះសមុទ្រនៅកម្ពុជា មានខ្ទង់៧ទៅ៨ប្រភេទ ចែកចេញជា២ពួក គឺ សេះសមុទ្រមានបន្លា និងសេះសមុទ្រគ្មានបន្លា។ សេះសមុទ្រ ជាប្រភេទត្រីសមុទ្រម្យ៉ាង ដែលមានរូបរាងចម្លែកដូចជាសេះ ហើយហែលបញ្ឈរខ្លួនខុសពីប្រភេទត្រីទូទៅ។ វាជាប្រភេទត្រីមានចំណីចម្រុះ ដោយអាហារមានដូចជាកូនបង្គា និងកូនត្រីល្អិតៗ ប្លង់តុង និងប្រភេទមួយចំនួនស៊ីស្លែ និងរុក្ខជាតិ។ សេះសមុទ្រមានទំហំចាប់ពី ១,៦ ទៅ ៣៥សង់ទីម៉ែត្រ ទម្ងន់ប្រហែល ៥០០ក្រាមនៅពេលពេញវ័យ ហើយវាអាចរស់បានចាប់ពី១ឆ្នាំ រហូតដល់៥ឆ្នាំ តាមប្រភេទតូច និងធំ។
លោក អាមិក បានលើកឡើងពីអត្ថប្រយោជន៍នៃការសិក្សាពីសេះសមុទ្រថា នៅពេលនិយាយពីសេះសមុទ្រ គឺងាយនឹងចាប់ចិត្តមនុស្សដែលចង់ថែរក្សាវា ព្រោះគេស្រលាញ់ចូលចិត្ត ដោយគិតថា វាស្អាត ប្លែក។ ប្រសិនបើគេធ្វើយុទ្ធនាការ ក៏ដូចជាព្យាយាមអភិរក្សសេះសមុទ្រ នោះមានន័យថា គេកំពុងថែរក្សាការពារប្រភេទផ្សេងៗ ទៀត នៃភាវរស់បាតសមុទ្រដែរ។
ហេតុផលមួយទៀត ការសិក្សាពីសេះសមុទ្រ គឺជាសូចនាករ ឲ្យយើងដឹងបានងាយពីការប្រែប្រួលនៃបរិស្ថានបាតសមុទ្រ គុណភាពទឹក និងភាវរស់បាតសមុទ្រ។
សេះសមុទ្រគឺជាសត្វដ៏គួរឱ្យស្រលាញ់ មានរូបរាងតូច និងអត្តចរិតស្លូតបូតសុភាពរាបសា។ ភាគច្រើនរស់នៅក្នុងតំបន់ទឹករាក់ សម្បូរស្មៅសមុទ្រ និងបាតខ្សាច់។
បើយោងតាមអង្គការអភិរក្សសមុទ្រកម្ពុជា (MCC) កែបជាគោលដៅប្រមូលសេះសមុទ្រធំមួយនៅកម្ពុជា ជាធម្មតានៅពេលដែលសមុទ្រមានលក្ខណៈល្អ គេឃើញមានសេះសមុទ្រនៅគ្រប់កន្លែង ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន ដោយសារមានបញ្ហាជាច្រើន ដែលធ្វើឲ្យបាតសមុទ្ររងការបំផ្លាញ និងតម្រូវការក្នុងទីផ្សារខុសច្បាប់ សេះសមុទ្រក៏កំពុងរងការគំរាមកំហែង។ ប៉ុន្តែនៅជុំវិញកោះអាចម៍សេះដែលជាតំបន់អភិរក្សសមុទ្រ និងកន្លែងមួយចំនួនទៀត ដែលអង្គការ MCC ធ្វើការជាមួយរដ្ឋបាលជលផល និងសហគមន៍ ដើម្បីអភិរក្ស ឥឡូវសេះសមុទ្រចាប់ផ្ដើមកើនឡើងវិញជាបណ្ដើរៗ។
កញ្ញា ថាប់ រចនា ប្រធានអង្គការអភិរក្សសមុទ្រកម្ពុជាពន្យល់បន្ថែមថា «និយាយអំពីទឹក ប្រសិនអ្នកមានអាងចិញ្ចឹមត្រី អ្នកនឹងត្រូវការដាក់ឧបករណ៍ចម្រោះទឹក ដើម្បីធ្វើឲ្យទឹកស្អាត ចំណែកឯសមុទ្រប្រៀបដូចជាអាងទឹកដ៏ធំ មានអាយុកាលរាប់លានឆ្នាំមកហើយ សមុទ្របានបង្កើតប្រព័ន្ធចម្រោះទឹកដ៏ល្អបំផុតសម្រាប់ខ្លួនឯង។ ប្រព័ន្ធចម្រោះពីធម្មជាតិនោះ គឺបានពីសត្វក្នុងសមុទ្រដូចជា ខ្យង គ្រំ ផ្កាថ្ម អយស្ទ័រ ស្មៅសមុទ្រជាដើម ហើយរក្សាទឹកឲ្យថ្លា ស្អាតល្អ ដែលអាចឲ្យជលជាតរាប់រយលានប្រភេទអាស្រ័យនៅបាន។ សមុទ្រពិសេសអស្ចារ្យណាស់ ឧទាហរណ៍ថា ផ្កាថ្មមាននាទីច្រោះទឹកឲ្យស្អាត ទឹកស្អាតមានពន្លឺ និងអុកស៊ីហ្សែនគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ស្មៅសមុទ្រដុះលូតលាស់ល្អ។ ស្មៅសមុទ្រដូចជាព្រៃឈើដែរ វាជាជម្រក និងជាប្រភពចំណីពពួកត្រី ក្ដាម បង្គា មឹក និងជលជាតនានា ហើយពួកវាក៏ជាអ្នកថែរក្សា និងសម្អាតពួកផ្កាថ្មវិញដែរ»។
សេះសមុទ្រ មានចំនួន៤៦ប្រភេទ នៅទូទាំងពិភពលោក ហើយប្រភេទខ្លះស្ថិតក្នុងបញ្ជីក្រហម ដែលមានចំណាត់ថ្នាក់កំពុងរងការគំរាមកំហែងឈានទៅរកការផុតពូជ របស់អង្គការសហភាពអន្តរជាតិដើម្បីការអភិរក្សធម្មជាតិ IUCN ហើយត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ក្នុង អនុសញ្ញាស្ដីពីពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិលើប្រភេទសត្វ រុក្ខជាតិព្រៃ កំពុងរងគ្រោះថ្នាក់ (CITES) ក្នុងឧបសម្ព័ន្ធ២ គឺសំដៅដល់ប្រភេទអាចរងគ្រោះប្រសិនបើការធ្វើពាណិជ្ជកម្មដោយគ្មានការត្រួតពិនិត្យឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ដោយឡែក ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាយើងបានចាត់ថ្នាក់សេះសមុទ្រជាប្រភេទក្រុមកំពុងរងការគំរាមកំហែងឈានទៅរកការជិតផុតពូជ តាមរយៈអនុក្រឹត្យលេខ១២៣ ចុះថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០០៩ ដោយហាមដាច់ខាតការចាប់ ដឹកជញ្ជូន និងលក់ប្រភេទសត្វនេះ៕
អត្ថបទ៖ ឈិន ធារ៉ាត់
