រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលជាកំពូលនៃច្បាប់ទាំងឡាយរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចាប់លេចជារូបរាងឡើងដំបូងនៅថ្ងៃទី ៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ ១៩៤៧ ។ បច្ចុប្បន្ននេះព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា កំពុងប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី៦ ដែលអនុម័តដោយសភាធម្មនុញ្ញ នៅថ្ងៃទី២១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ ហើយត្រូវបានអតីតព្រះមហាក្សត្រ នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ ។ បុព្វហេតុនេះហើយទើបបានជាព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា លើកយកថ្ងៃទី ២៤ កញ្ញា ជារៀងរាល់ឆ្នាំប្រារព្ធទិវាប្រកាសរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
បន្តទៅនេះ អនុញ្ញាតឲ្យសារព័ត៌មានត្រយងបង្ហាញពីប្រវត្តិត្រួសៗ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាទាំង៦៖
រដ្ឋធម្មនុញ្ញទី១ គឺរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី១ ដែលមាន ១២ជំពូក និង ១២២មាត្រា ហើយត្រូវបានអនុម័តនៅថ្ងៃទី០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៤៧។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៤៧នេះជារដ្ឋធម្មនុញ្ញអាស្រ័យធម្មនុញ្ញតែរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះមិនមានផ្លាស់បប្តូរទម្រង់នៃការដឹកនាំនោះទេ គឺគ្រាន់តែមានការប្រែប្រួលខ្លះៗ យើងទៅតាមសភាពការណ៍ជាក់ស្តែងតែប៉ុណ្ណោះ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី២ គឺជារដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ដែលមាន១១ ជំពូក និង១២១ មាត្រា ហើយត្រូវបានអនុម័តនៅថ្ងៃទី ១០ ខែឧសភា ១៩៧២ ។ តាមរយៈរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ បានធ្វើឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយ ពីរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទៅជារបបសាធារណរដ្ឋ បែបសហរដ្ឋអាមេរិកាំង។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី៣ គឺជារដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ របស់ពួកខ្មែរក្រហម ដែលមាន១៦ជំពួក និង ២១មាត្រា។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះត្រូវបានអនុម័តនៅថ្ងៃទី៥ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៦។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ បានផ្លាស់ប្តូររបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ពីរបបសារធារណរដ្ឋ ប្រែទៅជារសង្គមនិយម ផ្តាច់ការ សម្លាប់រង្គាលលើប្រជាជនខ្លួនឯង ក្នុងកំឡុងពេល៣ឆ្នាំ ៨ខែ និង ២០ថ្ងៃ។
ក្រោយរំដោះជាតិចេញពីរបបប៉ុលពត, រដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី ៤ គឺជារដ្ឋធម្មនុញ្ញសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ចប់បដិសន្ធិឡើងជំនួសវិញ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ មាន១០ជំពូក និង ៩៣ មាត្រា ហើយត្រូវបានប្រកាសឲ្យប្រើតាមក្រឹត្យ លេខ ១ ក្រ ចុះថ្ងៃទី ២៥ ខែមថុនា ឆ្នាំ ១៩៨១ ។
នៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៩ រដ្ឋសភានៃរបបសាធារណរដ្ឋ ប្រជាមានិតកម្ពុជា បានធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ១៩៨១ ដោយកែឈ្មោះប្រទេសកម្ពុជាពី សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ទៅជា រដ្ឋកម្ពុជា ហើយការប្ដូរឈ្មោះប្រទេសនេះហើយ ដែលនាំឲ្យមានឈ្មោះថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញទី៥ ។ មិនគ្រាន់តែដូរឈ្មោះប្រទេសប៉ុណ្ណោះទេ មាត្រា៤ នៃវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះក៏បានកែប្រែ ពីរបបគ្រប់គ្រងដោយបក្សតែមួយ ទៅជារបបនយោបាយពហុបក្សផងដែរ។ រដ្ឋធម្មនុញនេះ មាន១០ជំពូក និង ៩៣ មាត្រា។
កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ដែលមានភាគីជម្លោះកម្ពុជាទាំង ៤ បានចុះហត្ថលេខា ដោយមានវត្តមានសាក្សីមកពី ១៨ ប្រទេស រួមទាំងអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ (UN) ផងដែរ ដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា បាននាំឲ្យកម្ពុជាឈានចូលសម័យអន្តរកាល នឹងបានផ្ដល់លទ្ធភាពឲ្យកងកម្លាំងរក្សាសន្តិភាពរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិបានចូលមករៀបចំប្រទេសកម្ពុជាឡើងវិញ ក្រោមឈ្មោះថា UNTAC (United Nation Transitional Authority in Cambodia)។ UNTAC មានបេសកកម្ម៣ នៅកម្ពុជា គឺទី១ រក្សាសន្តិភាព, ទី២ រៀបចំការបោះឆ្នោត, ទី៣ ជួយរៀបចំបង្កើតរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់ ឲ្យកម្ពុជា។
តាមរយៈបេសកកម្មទី២ របស់ UNTAC, នៅថ្ងៃទី ២៣ ដល់ថ្ងៃទី ២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៣ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅទូទាំងប្រទេសបាននាំគ្នាទៅបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសភាធម្មនុញ្ញចំនួន ១២០ រូប តំណាងឲ្យទូទាំងប្រទេស។ ការបោះឆ្នោតធ្វើឡើងតាមប្រព័ន្ធសមាមាត្រ ដែលពេលនោះមានគណបក្សចំនួន ២០ ចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោត។ ជាលទ្ធផលចុងក្រោយគឺ គណបក្សហ្វ៊ុន ស៊ិនប៉ិច ទទួលបានចំនួន ៥៨ អាសនៈ គណបក្សប្រជាជនទទួលបានចំនួន ៥១អាសនៈ គណបក្សសេរីនិយមព្រះពុទ្ធសាសនាទទួលបាន ១០ អាសនៈ និង គណបក្សមូលីណាការទទួលបាន ១ អាសនៈ។
លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតឆ្នាំ ១៩៩៣ បានបង្កើតឡើងនូវសភាធម្មនុញ្ញ ដែលមានតួនាទីរៀបចំរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីមួយទៀត ដែលមានឈ្មោះថា «រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា» និងធ្វើការអនុម័តនៅថ្ងៃទី២១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ ហើយត្រូវបានអតីតព្រះមហាក្សត្រ នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ ។
អនុលោមតាមមាត្រា ១៥៧ ថ្មី នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រោយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានប្រកាសឲ្យជាធរមាន សភាធម្មនុញ្ញ បានក្លាយទៅជារដ្ឋសភា។
កើគិតប្រៀបធៀបអាយុកាលនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញទាំង៦ គឺ មានតែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឆ្នាំ ១៩៩៣ ទេដែលមានអាយុកាលវែងជាងគេ ពោលបើគិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២៣ គឺ ៣០ ឆ្នាំគត់។ ហើយក្នុងយរៈពេល៣០ឆ្នាំនេះ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានធ្វើវិសោធនកម្ម៩លើកហើយ។
លើកទី១៖ ថ្ងៃទី១៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៤ ដើម្បីធ្វើប្រតិភូកម្មព្រះហស្តលេខាព្រះមហាក្សត្រជូនទៅប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី។
លើកទី២៖ ថ្ងៃទី៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៩ ដើម្បីបង្កើតស្ថាប័នព្រឹទ្ធសភា
លើកទី៣៖ ថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០១ ដើម្បីថ្វាយព្រះរាជសិទ្ធិដល់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងការបង្កើត និងប្រទានគ្រឿងឥស្សរិយយស ឬមេដាយជាតិ
លើកទី៤៖ ថ្ងៃទី១៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៥ ដើម្បីកែសម្រួលកូរ៉ុមប្រជុំរបស់រដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធសភាដើម្បីសម្រួលដល់ដំណើរការរដ្ឋបាលរបស់ស្ថាប័នទាំងពីរ
លើកទី៥៖ ថ្ងៃទី០៩ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៦ ដើម្បីកែសម្រួលនីតិវិធីបង្កើតក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋសភា និងបង្កើតរាជរដ្ឋាភិបាល
លើកទី៦៖ ថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៨ ដើម្បីកែសម្រួលការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
លើកទី៧៖ ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៤ ដើម្បីផ្ដល់ឋានៈជាស្ថាប័នដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដល់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត
លើកទី៨៖ ថ្ងៃទី២៧ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៨ ដើម្បីលើកស្ទួយនូវតម្លៃជាតិខ្មែរក្នុងបុព្វហេតុការពារឯករាជ្យជាតិ អធិបតេយ្យជាតិ និងឯកភាពជាតិប្រឆាំងនឹងការជ្រៀតជ្រែកពីខាងក្រៅ
និងលើកទី៩៖ ថ្ងៃទី០៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១ ដើម្បីកំណត់ឱ្យឥស្សរជនជាន់ខ្ពស់ដែលជាប្រធានរដ្ឋសភា ប្រធានព្រឹទ្ធសភា នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ត្រូវតែមាន«សញ្ជាតិខ្មែរតែមួយគត់»៕
អត្ថបទ៖ ឈិន ធារ៉ាត់
